กรดอะมิโน (Amino acid) คืออะไร? สำคัญอย่างไร?

กรดอะมิโน (Amino acid) คืออะไร? สำคัญอย่างไร?

กรดอะมิโน (Amino acid) คือ สารประกอบอินทรีย์ที่เป็นหน่วยที่เล็กที่สุดของโปรตีน เป็นหนึ่งในโครงสร้างพื้นฐานของร่างกายมนุษย์ เมื่อเรารับประทานอาหารที่มีโปรตีนเข้าไป ร่างกายจะทำการย่อยสลายโปรตีนเหล่านั้นให้เป็นกรดอะมิโน แล้วจึงดูดซึมกรดอะมิโนเพื่อนำไปใช้ประโยชน์ในกระบวนการต่างๆ เช่น การสร้างกล้ามเนื้อ การซ่อมแซมส่วนที่สึกหรอ ช่วยในการเจริญเติบโตของเซลล์ต่างๆ ควบคุมการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน การดูดซึมสารอาหาร และใช้เป็นแหล่งพลังงานให้แก่ร่างกาย เป็นต้น

กรดอะมิโนที่สำคัญต่อร่างกายมีอยู่ด้วยกัน 20 ชนิด โดยสามารถแบ่งออกได้เป็น 2 กลุ่มใหญ่ๆ คือ กรดอะมิโนที่ร่างกายของเราสามารถสร้างขึ้นเองได้ หรือเรียกว่า กรดอะมิโนไม่จำเป็น (Nonessential amino acids) มีทั้งหมด 11 ชนิด และกรดอะมิโนที่ร่างกายไม่สามารถสร้างขึ้นเองได้ จำเป็นต้องได้รับจากอาหารที่เรารับประทานเข้าไปเท่านั้น เรียกว่า กรดอะมิโนจำเป็น (Essential amino acids) มีทั้งหมด 9 ชนิด โดยในบทความนี้จะขอเน้นในส่วนของกรดอะมิโนชนิดจำเป็นเป็นหลัก เนื่องจากเป็นชนิดที่ไม่สามารถสร้างเองได้ หากร่างกายรับเข้าไปไม่เพียงพอ อาจส่งผลเสียต่อร่างกายในด้านต่างๆได้

กรดอะมิโนจำเป็น (Essential amino acids) มีประโยชน์และความสำคัญดังนี้

1. ฮีสติดีน (Histidine) มีหน้าที่ในการสร้างสารฮีสตามีน (histamine) ซึ่งเป็นสารสื่อประสาทที่สำคัญ ช่วยในการตอบสนองต่อระบบภูมิคุ้มกัน การย่อยอาหาร การนอนหลับ และพัฒนาการทางเพศ อีกทั้งยังเป็นส่วนประกอบสำคัญที่ทำให้เยื่อหุ้มเซลล์ประสาท หรือปลอกไมอีลิน (Myelin sheath) ทำงานได้เป็นปกติ และการขาดฮีสติดีนอาจทำให้เกิดภาวะโลหิตจางได้ ซึ่งพบได้บ่อยในผู้ป่วยโรคไตและผู้ที่มีภาวะข้ออักเสบ
2. ลิวซีน (Leucine) เป็นกรดอะมิโนในกลุ่ม Branched Chain Amino Acids (BCAAs) ซึ่งเป็นกลุ่มกรดอะมิโนที่สำคัญต่อการเสริมสร้างกล้ามเนื้อ ลิวซีนมีบทบาทสำคัญในการสังเคราะห์โปรตีนและฮอร์โมนการเจริญเติบโต (Growth Hormones) ช่วยเสริมสร้างและซ่อมแซมกล้ามเนื้อที่สึกหรอ ฟื้นฟูบาดแผล และช่วยรักษาระดับน้ำตาลในเลือด การขาดสารลิวซีนอาจทำให้มีอาการผมร่วง เป็นผื่นที่ผิวหนัง และเกิดความเมื่อยล้าตามร่างกายได้
3. ไอโซลิวซีน (Isoleucine) เป็นกรดอะมิโนในกลุ่ม Branched Chain Amino Acids (BCAAs) เช่นเดียวกับลิวซีน โดยเป็นส่วนประกอบสำคัญในเนื้อเยื่อกล้ามเนื้อ มีส่วนช่วยในกระบวนการเปลี่ยนแปลงพลังงานในกล้ามเนื้อ (Muscle Metabolism) ช่วยในการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน การผลิตฮอร์โมน ผลิตฮีโมโกลบิน และช่วยในการรักษาบาดแผล การขาดไอโซลิวซีนมักเกิดในผู้สูงอายุมากกว่าคนอายุน้อย ซึ่งจะทำให้มีอาการกล้ามเนื้ออ่อนแรงและกล้ามเนื้อกระตุกได้
4. วาลีน (Valine) เป็นอีกหนึ่งชนิดในกลุ่ม Branched Chain Amino Acids (BCAAs) เช่นเดียวกับลิวซีนและไอโซลิวซีน มีหน้าที่ในการกระตุ้นการเจริญเติบโตของกล้ามเนื้อ ช่วยซ่อมแซมกล้ามเนื้อ และช่วยในการสร้างพลังงาน อีกทั้งยังมีส่วนช่วยในการทำสมาธิและความสงบทางอารมณ์ การขาดวาลีนอาจทำให้เกิดอาการนอนไม่หลับ และมีสมาธิลดลง
5. ไลซีน (Lysine) มีบทบาทสำคัญในการสังเคราะห์โปรตีน การผลิตฮอร์โมน เอนไซม์ คอลลาเจนและอีลาสติน รวมทั้งยังมีส่วนช่วยในการสร้างพลังงาน การสร้างกล้ามเนื้อ ช่วยในการดูดซึมแคลเซียม และช่วยเสริมการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน ยังมีงานวิจัยไม่มากเกี่ยวกับการขาดไลซีน แต่มีการศึกษาในหนูทดลองพบว่าการขาดไลซีนอาจทำให้เกิดความวิตกกังวลและความเครียดได้
6. เมไธโอนีน (Methionine) มีหน้าที่สำคัญในกระบวนการทำงานของระบบเผาผลาญ (Metabolism) และการขจัดสารพิษออกจากร่างกาย รวมทั้งยังจำเป็นต่อการเจริญเติบโตของเนื้อเยื่อ และมีส่วนช่วยในการดูดซึมแร่ธาตุที่จำเป็นต่อร่างกาย เช่น สังกะสี และซีลีเนียม
7. ฟีนิลอะลานีน (Phenylalanine) เป็นสารตั้งต้นในการผลิตสารสื่อประสาทในสมองหลายชนิด เช่น ไทโรซีน (Tyrosine), โดพามีน (Dopamine), อิพิเนฟริน (Epinephrine) และนอร์เอพิเนฟริน (Norepinephrine) ซึ่งทำหน้าที่เพิ่มความตื่นตัว ความกระฉับกระเฉง เสริมความจำ และลดอาการซึมเศร้า การขาดฟีนิลอะลานีน อาจทำให้เกิดอาการอ่อนเพลียและส่งผลต่อความจำในผู้ใหญ่
8. ทรีโอนีน (Threonine) มีบทบาทสำคัญในการสร้างโปรตีนที่ทำหน้าที่เป็นโครงสร้าง เช่น คอลลาเจน และอีลาสติน ซึ่งเป็นองค์ประกอบสำคัญในผิวหนังและเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน (Connective Tissue) นอกจากนี้ยังช่วยในการเผาผลาญไขมัน ป้องกันการสะสมของไขมันในตับ ส่งเสริมการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน และยังช่วยให้เลือดแข็งตัว ป้องกันการเกิดเลือดออกผิดปกติ จากการศึกษาการขาดสารนี้ในสัตว์ทดลองพบว่าสัตว์ทดลองมีความต้านทานต่อโรคน้อยลง
9. ทริปโตแฟน (Tryptophan) เป็นสารตั้งต้นในการผลิตสารเซโรโทนิน (Serotonin) ซึ่งเป็นสารสื่อประสาทที่ควบคุมความอยากอาหาร อารมณ์ และการนอนหลับ รวมทั้งยังช่วยรักษาสมดุลไนโตรเจนในร่างกาย ซึ่งจำเป็นต่อการเจริญเติบโตของทารก มีการศึกษาวิจัยพบว่า การเสริมทริปโตแฟนจะช่วยลดความเครียด และส่งเสริมการนอนหลับอย่างเป็นธรรมชาติ ส่วนการขาดทริปโตแฟนอาจทำให้เกิดโรคเพลแลกรา (Pellagra) ซึ่งทำให้มีอาการทางผิวหนัง ระบบทางเดินอาหาร และระบบประสาทได้

แหล่งอาหารที่มีกรดอะมิโนจำเป็น

กรดอะมิโนจำเป็นพบได้ในอาหารประเภทโปรตีน ซึ่งได้จากเนื้อสัตว์และพืชต่างๆ โดยอาหารที่มีกรดอะมิโนจำเป็นครบทุกชนิดในปริมาณที่เพียงพอต่อร่างกาย เรียกว่า “โปรตีนสมบูรณ์ (Complete protein)” ได้แก่ เนื้อสัตว์ อาหารทะเล เนื้อสัตว์ปีก ไข่ ผลิตภัณฑ์จากนม ถั่วเหลือง คีนัว (Quinoa) บักวีต (Buckwheat) เป็นต้น

ปริมาณโปรตีนที่แนะนำให้บริโภคต่อวัน คือ 1 กรัมต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม โดยพลังงานจากโปรตีนที่ควรได้รับเมื่อเทียบกับพลังงานทั้งหมดควรอยู่ระหว่าง 10–15% การรับประทานอาหารที่มีโปรตีนในปริมาณที่เหมาะสมจะทำให้ร่างกายได้รับกรดอะมิโนจำเป็นที่เพียงพอต่อความต้องการในแต่ละวัน อย่างไรก็ตาม ไม่จำเป็นต้องรับประทานอาหารที่ให้กรดอะมิโนทั้งหมด 9 ชนิดในมื้อเดียว สามารถแบ่งทานได้ตลอดทั้งวัน

สำหรับ กรดอะมิโนไม่จำเป็น (Nonessential amino acids) นั้น เป็นกรดอะมิโนชนิดที่สามารถสังเคราะห์ได้เองจากกรดอะมิโนชนิดอื่นๆ ในร่างกาย ในบทความนี้จึงขอกล่าวถึงคร่าวๆให้ได้พอรู้จักกัน ดังนี้

1. อะลานีน (Alanine) ช่วยในการเผาผลาญและให้พลังงานแก่กล้ามเนื้อ และช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด
2. อาร์จินีน (Arginine) ช่วยกระตุ้นการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน เสริมสร้างกล้ามเนื้อ เพิ่มสมรรถภาพทางเพศ ช่วยเผาผลาญไขมัน และช่วยปรับปรุงสุขภาพหัวใจ
3. แอสพาราจีน (Asparagine) ช่วยปรับการทำงานของสมองและเซลล์ประสาทให้เหมาะสม และทำหน้าที่เป็นยาขับปัสสาวะ
4. กรดแอสพาร์ติก (Aspartic acid) ช่วยในการขับสารพิษออกจากร่างกาย ปกป้องระบบประสาทส่วนกลาง และช่วยในการสร้างกรดอะมิโนชนิดอื่นๆ เช่น แอสพาราจีน อาร์จินีน และไลซีน
5. ซิสเทอีน (Cysteine) ช่วยต่อต้านอนุมูลอิสระ มีความสำคัญต่อการผลิตคอลลาเจน ช่วยให้ผิวมีสุขภาพดี
6. กรดกลูตามิก (Glutamic acid) ทำหน้าที่เป็นสารสื่อประสาทในระบบประสาทส่วนกลาง มีความสำคัญในกระบวนการเรียนรู้ และการจดจำ
7. กลูตามีน (Glutamine) ช่วยกระตุ้นกระบวนการเผาผลาญและให้พลังงานแก่เซลล์ ช่วยเพิ่มระดับของโกรทฮอร์โมนในร่างกาย
8. ไกลซีน (Glycine) ทำหน้าที่เป็นสารสื่อประสาท ช่วยสนับสนุนการทำงานของสมอง และช่วยรักษาภาวะน้ำตาลต่ำ
9. โพรลีน (Proline) เป็นกรดอะมิโนที่มีอยู่ในคอลลาเจน ช่วยเพิ่มความยืดหยุ่นของผิวหนัง รักษาสุขภาพข้อต่อ และยังช่วยในการเผาผลาญอาหาร
10. ซีรีน (Serine) ช่วยในการเผาผลาญไขมัน ส่งเสริมการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน และช่วยเพิ่มการเจริญเติบโตของกล้ามเนื้อ
11. ทโรซีน (Tyrosine) ช่วยส่งเสริมการทำงานของต่อมหมวกไต ต่อมใต้สมอง และต่อมไทรอยด์ ในการสังเคราะห์ฮอร์โมนอะดรีนาลีน ไทรอยด์ และเมลาโทนิน ตามลำดับ ซึ่งมีส่วนช่วยในการรักษาอาการซึมเศร้าได้

โดยสรุปแล้ว ไม่ว่าจะเป็น กรดอะมิโนจำเป็น หรือ กรดอะมิโนไม่จำเป็น ต่างก็มีประโยชน์ต่อสุขภาพร่างกายในหลายๆด้าน เช่น

• เป็นแหล่งพลังงานให้แก่ร่างกาย
• เพิ่มภูมิคุ้มกันในร่างกาย
• ช่วยสร้างฮอร์โมนและสารสื่อประสาท ที่ส่งผลให้อารมณ์ดีขึ้น
• ช่วยรักษาระบบย่อยอาหารให้ทำงานปกติ
• ช่วยบำรุงรักษาสุขภาพผิว ผม และเล็บ
• ช่วยเสริมประสิทธิภาพในการออกกำลังกายและการฟื้นตัว ลดความเหนื่อยล้า และลดความเสียหายของกล้ามเนื้อจากการออกกำลังกาย
• ช่วยเสริมสร้างและลดการสูญเสียมวลกล้ามเนื้อในผู้สูงอายุ
• ช่วยเสริมสร้างและซ่อมแซมเนื้อเยื่อส่วนที่สึกหรอในร่างกาย

คนส่วนใหญ่มักจะได้รับกรดอะมิโนอย่างเพียงพออยู่แล้วจากอาหารโปรตีนที่รับประทานเข้าไป แต่อย่างไรก็ตาม การเสริมกรดอะมิโนในรูปแบบของอาหารเสริมนั้นก็อาจมีประโยชน์สำหรับบางคนเช่นกัน เช่น ในผู้สูงอายุที่ต้องการป้องกันการสูญเสียมวลกล้ามเนื้อ ในผู้ป่วยที่ต้องการฟื้นฟูร่างกาย ในนักกีฬาหรือผู้ที่ออกกำลังกายหนัก ในคนทำงานที่ต้องการลดความเครียดและการนอนหลับให้ดีขึ้น รวมไปถึง คนทั่วไปที่ต้องการเสริมกรดอะมิโนเพียงเพื่อช่วยให้ระบบต่างๆ ของร่างกายทำงานได้อย่างเป็นปกติ เป็นต้น